Onderzoek ontrechting en rechtsherstel Joods onroerend goed en Joodse inwoners

Een commissie die in het voorjaar van 2021 is ingesteld, begeleidde het onderzoek. Daarin zitten mensen met een Joodse achtergrond en mensen met veel kennis over de Amersfoortse geschiedenis. De begeleidingscommissie is een aantal keer bij elkaar geweest en heeft de onderzoeksvragen geformuleerd. In een brief reageren zij op de conclusies van het rapport. De commissie bestaat uit S. de Leeuw als voorzitter (oud-voorzitter Nederlandse Israëlitische Gemeente Amersfoort), mevrouw L.I. Son (voorzitter Progressief Joodse Gemeente Midden Nederland), A. Veldhuizen (oud notaris te Amersfoort), J.W. van Lieshout (oud-voorzitter Stichting Herdenkingsstenen Amersfoort) en mevrouw C.H. Menting (Gemeentearchivaris Archief Eemland).

Aan het begin van de Tweede Wereldoorlog telde de gemeente Amersfoort ruim 730 Joodse inwoners. Van hen werden er 350 vermoord in de concentratie- en vernietigingskampen of overleefden de oorlog anderszins niet, omdat zij Joods waren.

Steeds meer gemeenten nemen hun eigen handelen tijdens en net na de oorlog onder de loep. In mei 2019 werd er naar aanleiding van een oproep van het Centraal Joods Overleg (CJO) een verzoek gedaan voor een onderzoek naar Joodse ontrechting aan alle burgemeesters en wethouders in het land. Amersfoort stelde na de oproep ook een onafhankelijk onderzoek in naar haar (moreel) handelen in die periode.

Het onderzoek voor Amersfoort is uitgevoerd door onderzoeker Maarten-Jan Vos. Hij heeft een grote kennis van de Sjoa en startte al in 2011 onderzoek naar roof- en rechtsherstel. Ook nu verricht hij onderzoek voor een aantal gemeenten. Maarten-Jan Vos heeft vanaf midden februari 2022 tot september 2023 gewerkt aan het onderzoek in Amersfoort.

Onderzoeksvragen

• Op welke manier is de gemeente Amersfoort tijdens de Tweede Wereldoorlog betrokken geweest bij de verkoop, onteigening of verwerving van Joodse particuliere en/of bedrijfsmatige onroerende goederen?
• Op welke manier is de gemeente betrokken geweest bij de ontrechting van Joodse inwoners van Amersfoort? 
  Hier valt te denken aan bijvoorbeeld de rol van gemeentelijke diensten als Gemeentewerken en de politie. Ook de rol van de gemeente als werkgever hoort hierbij.
• Als de gemeente objecten uit gedwongen verkoop of onteigening van Joodse inwoners heeft verkregen, hoe is dan de rol van de gemeente geweest bij de afhandeling na de Tweede Wereldoorlog? 
  Hoe heeft de gemeente na WOII gehandeld bij het in rechte terugkrijgen van onroerend goed dat verhuurd was aan derden? 
  Hierbij wordt de rol van gemeentelijke diensten zoals de geestelijke gezondheidszorg (GGD) en de gemeentelijke woningdienst betrokken.
• Heeft de gemeente na de Tweede Wereldoorlog enige vorm van belasting (zoals straatbelasting en rioolbelasting) of andere kosten (bijvoorbeeld woningverbetering) geheven aan Joodse overlevenden of familie van slachtoffers? 
  Het gaat hierbij om heffingen of betalingen die berekend zijn over de tijd dat zij zelf geen gebruik maakten (konden maken) van de desbetreffende percelen.

Bekijk het onderzoeksrapport, de brief van de begeleidingscommissie en andere relevante stukken op deze webpagina. Op 16 januari 2024 presenteert de onderzoeker Maarten Jan Vos de onderzoeksresultaten aan de gemeenteraad. De commissievergadering is te volgen via een livestream of door aanwezig te zijn in het stadhuis. 

Heb je vragen over het onderzoek of wil je meer weten dan kun je deze stellen via een e-mail naar kabinet@amersfoort.nl. Of bellen naar 14 033 (vraag dan naar Yvonne de Korte of Madelon Cloo-Groenewoud). De pers kan terecht bij woordvoerder Brugt Groenevelt 06 5253 5529.